Synagoge van Zwolle
Toespraak

Toespraak op het Stadhuis te Zwolle. - Ds. J.G.K. Littooy - 1985

Toespraak uitgesproken door ds. J.G.K. Littooy bij het kennismakingsgesprek met wethouder H. Eskens op 20 maart 1985 te 11.00 uur op het Stadhuis te Zwolle.

Mijnheer Eskens,

U als wethouder van de gemeente Zwolle met in Uw portefeuille o.a. onderwijs, cultuur en monumentenzorg ziet hier voor U 6 personen. Zij vormen tezamen het bestuur van de onlangs opgerichte Stichting Voortbestaan Synagoge Zwolle. Een stichting, die zich ten doel stelt: het verlenen van steun, financieel en anderszins ten behoeve van het behoud en het beheer van de synagoge te Zwolle. Alvorens iets nader in te gaan op de reden van ontstaan van deze stichting, op de doelstellingen ervan, op de restauratie zelve en op de mogelijkheden voor een zinvol functioneren in de toekomst van het synagogegebouw wil ik als voorzitter van de Stichting Voortbestaan Synagoge Zwolle graag even de medebestuursleden aan U voorstellen.

1 De heer mr. J.J. Sissing, notaris - secretaris
2 De heer C. van Utteren, registeraccountant - penningmeester
3 De heer drs. S.P. van 't Riet, hoofddocent wiskunde aan de C.L.Z. - o.a. coordinator publiciteit en publicaties
4 De heer D. Stibbe - voorzitter N.I.G. Zwolle
5 De heer H.I. Kan - secretaris N.I.G. Zwolle

Wat mijzelf betreft: ik ben als predikant-staffunctionaris verbonden aan het deputaatschap voor Kerk en Israël van de Gereformeerde Kerken in Nederland.

De ten gevolge van de oorlog klein geworden joodse gemeenschap te Zwolle heeft de laatste jaren met toenemende bezorgdheid het langzamerhand in verval raken van hun bede- en gemeenschapshuis, hun sjoel, kunnen waarnemen. Ook veel Zwollenaren die niet tot de joodse gemeenschap behoren, zal het niet ontgaan zijn, dat het synagogegebouw hard aan een opknapbeurt toe was. Enkele jaren geleden werd het gebouw op de monumentenlijst geplaatst. De mogelijkheid voor een restauratie kwam dichterbij naar bleek uit verschillende gesprekken met o.a. de afdeling Monumentenzorg van het Ministerie van W.V.C. Maar de onmogelijkheid van zo'n restauratie werd ook duidelijker voor het bestuur van de joodse gemeente. Immers bij een restauratie zijn lang niet alle kosten subsidiabel. Bovendien: hoe zou het na de restauratie verder moeten met het onderhoud en het beheer?

Aan verschillende als vrienden van de joodse gemeenschap te beschouwen Zwollenaren ontging deze problematiek niet. Samen met het bestuur van de joodse gemeente zijn zij gaan nadenken over de vraag hoe toch de synagoge gerestaureerd zou kunnen worden en ook voor de toekomst behouden zou kunnen blijven voor de joodse gemeenschap en voor Zwolle als minimaal een gebouw met een joods karakter. Het gaat ons inziens daarbij om meer dan slechts het behoud van een voor de Zwolse binnenstad karakteristiek gebouw. Immers het is niet zo maar een gebouw, het is een synagoge die nu ruim 85 jaar - met uitzondering van de oorlogsjaren - ook als zodanig heeft gefunctioneerd. Gepoogd zal moeten worden om het joodse karakter van dit gebouw te bewaren en zolang daaraan behoefte is het ook als synagoge te bewaren.

Het gebouw heeft ook iets van een monument, in die zin dat het een herinnering is aan de vrij grote joodse gemeenschap in deze goede stad. Vergeten leidt tot ballingschap maar herinnering vormt het begin der verlossing, zo luidt een bekend woord van de beroemde chassidische leider Baäl Shem Tov. Dit gebouw moet iets daarvan, van die diepe gedachte, blijven vertolken. Niet alleen uit piëteit voor de omgekomenen, de vernietigden en niet alleen uit gevoelens van sympathie en daadwerkelijk willen meeleven met de kleine joodse gemeenschap in Zwolle, hoe belangrijk ook op zichzelf, maar ook als een teken in ons midden verdient dit gebouw - een gebouw met een boodschap - in stand gehouden te worden. Een bijzondere oproep om te gedenken en te bedenken waartoe mensen en volken in staat zijn als de geesten uit de afgrond in hen varen.

Vanuit deze achtergronden is de Stichting Voortbestaan Synagoge Zwolle opgericht. Samen met het bestuur van de Joodse Gemeente zijn globale gedachten ontwikkeld over een toekomstig functioneren van het synagogegebouw, zowel voor de joodse gemeenschap als voor de overige burgers van Zwolle. De bedoeling is kort gezegd: dat we willen proberen door een ruimer gebruik te laten maken van het gebouw, ook door anderen dan de joodse gemeenschap een zodanige exploitatie te bereiken, dat een verantwoord beheer - het joodse karakter van het gebouw - zal leiden tot het behoud.

Bij de restauratie waarvan nu de eerste fase is begonnen in opdracht van de joodse gemeente en met ondersteuning van onze stichting is al rekening gehouden met deze plannen. Als de 2de fase van de restauratie waarvoor een aanvraag is ingediend en waarbij wij rekenen op een positieve inzet van de gemeente Zwolle, ook naar de hogere overheden toe, gerealiseerd is zal het gebouw de volgende ruimtes omvatten:
1 De grote synagoge in oorspronkelijke staat hersteld, dat wil o.a. zeggen dat het oorspronkelijke plafond en de vrouwengalerijen weer bij deze ruimte betrokken zullen zijn. Het grootste deel van deze synagoge zal gebruikt kunnen worden voor muziekuitvoeringen, lezingen en tentoonstellingen. Een klein deel rond de ark en de bima blijft separaat vanwege de joodse godsdienstige regels. Dit om de synagoge te kunnen blijven gebruiken als gebedsruimte voor grotere bijeenkomsten zoals hoge feestdagen, bruiloften, etc.

2 De kleine zogenaamde wintersynagoge op de begane grond van het aan gebouwde huis.
3 Een zaal van dezelfde afmetingen op de 1ste etage geschikt voor vergaderingen, als leslokaal, etc.
4 Een als kantoor, archief en bestuurskamer in te richten zolderachtige ruimte hierboven gelegen.

Zoals gezegd, de1ste fase van de restauratie is nu begonnen, een aanvraag voor de 2de fase is ingediend, maar daarop is nog geen reactie ontvangen. Probleem blijft de vrij grote post niet subsidiabele kosten waar o.a. onder vallen: verwarmingsinstallatie, verlichting, keuken, garderobe, meubilair. Daarvoor is naar onze schatting zeker fl. 150.000,- nodig. Voor de inzameling van dat bedrag vanuit de bevolking van Zwolle en omgeving, het bedrijfsleven en verscheidene fondsen wil de Stichting Voortbestaan Synagoge Zwolle zich inzetten.

Dat het gehele project nu reeds het vertrouwen geniet van velen moge blijken uit het feit, dat veel prominenten bereid waren toe te treden tot het Comité van Aanbeveling van de Stichting, o.a. de commissaris van de Koningin, de burgemeester van Zwolle en ook U als wethouder voor o.a. cultuur en monumentenzorg. Wij zijn hen en U daar zeer erkentelijk voor, zoals wij dat ook zijn voor Uw bereidheid om ons bestuur van de Stichting ter nadere kennismaking te ontvangen. Wij hopen en verwachten, dat het mogelijk zal zijn om zo tezamen als joodse gemeente, overheid en burgers van Zwolle dit bijzondere gebouw, dit gebouw met een blijvende boodschap in stand te houden en op een zinvolle wijze te laten blijven functioneren voor onze stad en haar omgeving.